Thẩm mỹ của Bonsai
Thẩm mỹ cây cảnh là mục tiêu hướng đến và đặc điểm của truyền thống Nhật Bản trong nghệ thuật trồng cây thu nhỏ trong chậu bonsai. Nhiều đặc điểm văn hóa Nhật Bản, đặc biệt là ảnh hưởng của Phật giáo Thiền tông và sự thể hiện của wabi hoặc sabi, cho thấy truyền thống cây cảnh trong nền văn hóa đó.
Ngoài ra, một danh mục dài về các hình dạng và phong cách cây thông thường giúp mang lại sự gắn kết với truyền thống phong cách Nhật Bản. Một số nền văn hóa khác trên toàn cầu đã áp dụng phương pháp tiếp cận bonsai của Nhật Bản, và trong khi một số biến thể đã bắt đầu xuất hiện, hầu hết đều tuân theo các quy tắc và triết lý thiết kế của truyền thống Nhật Bản.
Tính thẩm mỹ của hòn non bộ, một dạng cây trồng trong chậu của Trung Quốc, khác biệt với những cây cảnh và được thảo luận ở những nơi khác. Tính thẩm mỹ của saikei, cảnh quan nhiều cây Nhật Bản trong một chậu cảnh, cũng rất khác biệt và không được mô tả trong bài viết này.Trải qua nhiều thế kỷ thực hành, thẩm mỹ cây cảnh Nhật Bản đã định nghĩa một số phương pháp và hướng dẫn thẩm mỹ bonsai quan trọng.
Giống như loại quy tắc thẩm mỹ chi phối, chẳng hạn như âm nhạc thời kỳ thực hành phổ biến của phương Tây, các hướng dẫn của bonsai giúp người tập làm việc theo một truyền thống đã được thiết lập với một số đảm bảo thành công. Chỉ các hướng dẫn không đảm bảo một kết quả thành công. Tuy nhiên, những quy tắc thiết kế này hiếm khi có thể bị phá vỡ mà không làm giảm tác động của mẫu cây cảnh.
Phong cách bonsai
Thực hành thiết kế quan trọng trong cây cảnh là một tập hợp các phong cách thường được hiểu, được đặt tên mô tả kiểu dáng cây và thiết kế chuẩn. Những phong cách nổi tiếng này cung cấp một phương tiện viết tắt thuận tiện để giao tiếp về cây cảnh hiện có và thiết kế những cây cảnh mới. Kiểu dáng cây cảnh mô tả một số thuộc tính cơ bản của cây cảnh, chẳng hạn như góc và độ thẳng của thân cây, cấu hình nhánh và số lượng cây trong chậu đựng cây cảnh.
Xem thêm các phong cách bonsai
Hệ thống các phong cách phục vụ cho nhiều mục đích, một số thực tế, một số thẩm mỹ. Trong ứng dụng đơn giản và phổ biến nhất của chúng, các phong cách cung cấp một dạng mô tả ngắn gọn cho các mẫu cây cảnh. Các kiểu dáng được xác định trước cũng hỗ trợ nhà thiết kế trong việc lập kế hoạch phát triển cho một cây tiền cảnh. Mẫu chưa qua đào tạo có thể có các đặc điểm gợi ý hoặc loại trừ một số phong cách nhất định.
Nhà thiết kế có thể đánh giá mẫu cây cảnh trước dựa trên danh mục các kiểu được chấp nhận để xác định cành nào cần loại bỏ hoặc định hình lại, loại tán lá nào cần loại bỏ hoặc khuyến khích, và những chi tiết tạo dáng nào cần áp dụng cho thân và cành.Như với tất cả các quy tắc hoặc hướng dẫn thẩm mỹ, các phong cách được chấp nhận khác nhau sẽ hướng dẫn một nhà thiết kế cây cảnh, nhưng không hoàn toàn xác định.
Loài cây cảnh, độ tuổi của cây khi bắt đầu đào tạo cây cảnh, hình dáng và cấu trúc sẵn có của cây, thậm chí cả quá trình đào tạo và sở thích của nghệ nhân cây cảnh, đều ảnh hưởng mạnh đến hình dáng của cây cảnh đó. Những ảnh hưởng cạnh tranh này đảm bảo rằng hệ thống kiểu dáng chủ yếu hoạt động như một sự hỗ trợ sáng tạo, không phải là một hạn chế chi phối, trong việc tạo ra một cây cảnh thành phẩm.
Xem thêm hướng dẫn bonsai cho người bắt đầu
Nguyên tắc thẩm mỹ chung
Mục đích chính của thực hành thẩm mỹ bonsai là tạo ra những cái cây thu nhỏ với không khí lâu đời về hình dáng, tỷ lệ và chi tiết tổng thể của chúng. Cây cảnh tứ quý là một cây đơn thân, lùn trong một chậu nhỏ. Nó có hình dáng của một cây trưởng thành, nhưng không phải là một cây hoàn toàn tự nhiên. T
hay vào đó, một nhà thiết kế hoặc nghệ sĩ đã điều khiển hình dạng và bề mặt của cây để nâng cao hoặc phóng đại tuổi rõ ràng của cây, và cũng để tạo cho nó một “mặt tiền” xác định mà từ đó người ta có thể nhìn thấy nó. Bất kỳ ai đặt câu hỏi về tác dụng của công việc của nhà thiết kế cây cảnh đều có thể kiểm tra chất lượng của thiết kế bằng cách xem nó từ phía sau, nơi mà chính xác những thân cây và cành giống nhau nhìn chung sẽ trông khó xử, lộn xộn hoặc không hấp dẫn.
Xem thêm cách chăm sóc cây bonsai
Không có dấu vết của nghệ sĩ
Đồng thời, người thiết kế không được để ý đến người xem. Nếu một nhánh cây bị cắt bỏ khi tạo hình cây, vết sẹo sẽ được đặt ở “phía sau” của cây, nơi không thể nhìn thấy nó. Ngoài ra, cây sẽ không xuất hiện cho đến khi vết sẹo đã được bao phủ bởi nhiều năm vỏ cây mọc trên nó, hoặc phần cuống của cành vẫn được làm sạch và tạo hình giống như bị gãy do gió hoặc sét. Tương tự như vậy, hệ thống dây điện nên được gỡ bỏ hoặc ít nhất là che đi khi cây cảnh được trưng bày, và không được để lại vết vĩnh viễn trên cành hoặc vỏ cây.
Cân bằng thị giác
Các hướng dẫn khác đề cập đến sự cân bằng trọng lượng thị giác giữa thân, rễ, tán lá và cành. Danh mục phong phú về các kiểu cây được công nhận là một phần của bộ hướng dẫn này. Thuật ngữ “số dư” ở đây có thể đề cập đến:cân bằng thị giác tĩnh, trong đó việc áp dụng đối xứng một cách cẩn thận dẫn đến một hình dạng ổn định và yên tĩnh (như kiểu thẳng đứng chính thức, hoặc Chokkan, phong cách), hoặccân bằng hình ảnh động, có thể phát sinh từ hình dạng không đối xứng hoặc hình dạng ngụ ý sự không ổn định và chuyển động (như kiểu thác, hoặc Kengai,).
Thân, rễ, tán lá và cành được chế tác thông qua nhiều kỹ thuật khác nhau để đáp ứng mục tiêu cân bằng thị giác của nhà thiết kế. Các không gian âm (“không gian trống” giữa các yếu tố rắn như cành hoặc tán lá) cũng được định hình và cân đối để có vẻ cân đối. Trong hầu hết các thiết kế, người xem có thể nhìn thấy hoàn toàn thông qua các không gian âm của cây đến hậu cảnh phía sau nó. Trong sự kết hợp của các hình dạng tích cực và tiêu cực này, tính thẩm mỹ của cây cảnh trùng lặp ở một mức độ nhất định với tính thẩm mỹ của điêu khắc.
Các bài viết liên quan:
Tỷ lệ giữa các yếu tố
Một hướng dẫn chung khác đề cập đến tỷ lệ các yếu tố khác nhau của cây cảnh. Các tỷ lệ được đánh giá cao nhất bắt chước tỷ lệ của một cây phát triển hoàn chỉnh càng gần càng tốt. Tránh những cành mảnh mai có lá nặng hoặc lá kim không cân đối, cũng như thân cây mảnh với cành dày. Một trong số ít trường hợp ngoại lệ của hướng dẫn này là hoa và quả (trên cây sinh ra chúng) không được coi là có khuyết tật nếu chúng có vẻ quá lớn so với cây.
Tính linh hoạt của các quy tắc
Một hoặc nhiều quy tắc được chấp nhận về hình thức bonsai có thể được uốn cong hoặc bẻ gãy đối với một loại cây cụ thể mà không phá hủy tác động thẩm mỹ và nghệ thuật cơ bản của nó. Trên thực tế, vượt ra ngoài các quy tắc quy định cho phép phát triển thẩm mỹ trong nghệ thuật bonsai, như đã thấy trong nhiều kiệt tác được tạo ra bởi Masahiko Kimura [4] và Kunio Kobayashi (nghệ nhân bonsai).
Hướng dẫn thẩm mỹ chung
Những đặc điểm sau đây là mong muốn ở nhiều cây cảnh Nhật Bản và các kiểu cây trồng trong chậu chứa khác, bất kể phong cách nào:
Gravitas
Đây là đặc điểm mà tất cả các điểm còn lại của thẩm mỹ tìm cách tạo ra. Đó là cảm giác về trọng lượng thể chất, ảo tưởng về khối lượng, vẻ ngoài trưởng thành hoặc tuổi cao, và phẩm chất khó nắm bắt của nhân phẩm. Nhiều quy tắc chính thức của cây cảnh giúp người trồng tạo ra một cây thể hiện wabi hoặc sabi, hoặc miêu tả một khía cạnh của mono không nhận thức được.
Thu nhỏ
Theo định nghĩa, cây cảnh là một cây được giữ đủ nhỏ để có thể trồng trong chậu cây trong khi được nuôi dưỡng để có dáng vẻ trưởng thành. Bonsai có thể được phân loại theo kích thước. Lý tưởng nhất là mẹ cao dưới 10 cm (4 inch) và có thể được cầm trong lòng bàn tay. Shohin cao khoảng 25 cm (10 inch), trong khi các cây cảnh khác lớn hơn và không thể dễ dàng di chuyển. Vì lý do thực tế và thẩm mỹ, các hướng dẫn được nêu ở đây thường hiệu quả nhất và thường được áp dụng nhất cho cây cảnh lớn hơn, trong khi các mẫu cây cảnh nhỏ nhất có thể không tuân theo quy tắc nào ngoài “cây thu nhỏ” và “trồng trong chậu”.
Lignification
Điều này đề cập đến việc tăng cường “thân gỗ” của thân và cành cây cảnh để chúng có dáng vẻ trưởng thành. Điều này thường có nghĩa là bề mặt vỏ cây được khuyến khích trở nên thô ráp và có màu sẫm. Trong một số trường hợp, kỹ thuật thẩm mỹ này sẽ khác nhau, như trong một cây cảnh cây bạch dương có màu trắng và vỏ tróc của một mẫu vật trưởng thành.
Không đối xứng
Tính thẩm mỹ của cây cảnh không khuyến khích sự đối xứng nghiêm ngặt trong vị trí đặt cành và rễ. Đối xứng xuyên tâm gần như luôn bị phá vỡ bởi yêu cầu về một “mặt tiền” rõ ràng, để lộ thân cây và các cành chính. Bên trái, bên phải và phía sau sẽ có nhiều nhánh hơn phía trước. Đối xứng trái-phải (song phương) trên thân cây cũng không được khuyến khích và các nhà thiết kế làm việc để luân phiên các nhánh giữa các bộ phận bên trái, bên phải và phía sau của cây mà không bao giờ đặt hai nhánh ở cùng chiều cao hoặc kéo dài hai nhánh cùng một khoảng cách với thân cây.
Giảm lá
Sự rụng lá có liên quan đến sự thu nhỏ nói chung được mô tả ở trên nhưng là một cái gì đó thay đổi theo vòng đời của một cây cảnh cụ thể. Ví dụ: lá của một cây cảnh có thể để đạt được kích thước đầy đủ trong nhiều năm để khuyến khích sức sống và sự phát triển của thân, rễ và cành. Thông thường, người ta mong muốn đạt được mức độ giảm lá trước khi trưng bày một cây cảnh. Sự rụng lá có thể được khuyến khích bằng cách cắt tỉa và đôi khi có thể đạt được sự rụng lá toàn bộ của một cây cảnh trong một phần của mùa sinh trưởng của nó. Cây lá kim thường khó giảm hơn các loại cây lá kim khác. Xem thêm cách tỉa cây bonsai
Nebari
Còn được gọi là “bìm bìm”, nebari là phần rễ lan rộng có thể nhìn thấy phía trên chất trồng ở gốc cây cảnh. Nebari giúp cây cảnh có vẻ vững chắc và được neo chặt và làm cho nó trông trưởng thành, giống như một cây có kích thước đầy đủ.
Ramification
Ram hóa là việc tách các cành và cành cây thành những cành nhỏ hơn. Nó được khuyến khích bằng cách cắt tỉa và có thể được tích hợp với các thực hành thúc đẩy giảm lá.
Deadwood
Các nghệ sĩ bonsai đôi khi tạo ra hoặc nhấn mạnh sự xuất hiện của phần gỗ chết trên cây bonsai, phản ánh sự xuất hiện không thường xuyên của cành chết hoặc vết gãy trên cây có kích thước đầy đủ. Hai phong cách cụ thể của gỗ chết là jin và shari. Sự hiện diện của gỗ chết không phổ biến như hầu hết các điểm khác được đề cập ở đây, nhưng có thể được sử dụng rất hiệu quả trên các loài cây và kiểu dáng cây cảnh được chọn. Xem kỹ thuật gỗ chết.
Độ cong
Độ cong hoặc độ cong của thân và nhánh là một mục tiêu tùy chọn. Cây cảnh có thể đạt được cảm giác về tuổi tác khi vẫn thẳng và đứng thẳng, nhưng nhiều cây cảnh dựa vào độ cong của thân cây để tạo ảo giác về trọng lượng và tuổi tác. Độ cong của thân cây xảy ra giữa rễ và cành thấp nhất được gọi là tachiagari. Các nhánh cũng được uốn cong và tái tạo để giúp chúng phù hợp với yêu cầu của nhà thiết kế về “không gian tích cực”, và tách các nhánh nhỏ để chúng không cắt ngang hoặc va chạm.
Hướng dẫn thẩm mỹ cụ thể
Để hỗ trợ các mục tiêu và nguyên tắc chung của thẩm mỹ cây cảnh, một số phương pháp khám phá chi tiết được dạy trong truyền thống cây cảnh và được ghi lại trong tài liệu của nó (hơi giống với các kiểu dáng bonsai). Các nguyên tắc mẫu bao gồm:
- Cây sẽ xuất hiện trong một chậu chứa chính thức, tương đối nhỏ so với cây.
- Ngoại trừ (các) cây và các mảng rêu tùy chọn, không có thảm thực vật nào khác xuất hiện trong chậu cây cảnh.
- Ngoại trừ đất, thảm thực vật cho phép và đá trông tự nhiên tùy ý, không có vật thể nào khác được xuất hiện trong chậu cây cảnh.
- Cây sẽ có một “mặt trước” riêng biệt mà từ đó nó được dùng để xem.
- Thân cây nên thuôn nhỏ đáng kể từ gốc đến đầu.
- Gốc của cây phải lộ ra ở gốc của thân cây và phải loe rộng hơn thân cây khi nó đi vào đất.
- Không có gốc nhìn thấy nên vượt qua một gốc khác.
- Các nhánh nên bắt đầu khoảng một phần ba đường lên thân cây, và liên tục từ đó đến đầu thân cây (hướng dẫn này được áp dụng cụ thể đối với phong cách literati, hay Bunjin-gi).
- Kích thước cành giảm dần từ gốc đến ngọn cây.
- Không có nhánh cây chính nào vượt qua thân cây khi nhìn từ “mặt trước” của cây.
- Sự phân chia nhánh, đặc biệt ở những cây rụng lá, nên tăng dần về phía ngọn của mỗi nhánh.
- Hình dạng cành phải phản ánh trọng lượng của tuổi, đặc biệt là ở các cây lá kim, và các cành có thể có hình dạng hướng xuống phía ngọn để hỗ trợ thực hành này.
- Thân cây có thể là một hình dạng thẳng đứng hoặc có thể uốn cong theo các hướng khác nhau theo chiều dài của nó, nhưng trong các kiểu mà ngọn cây ở trên chậu chứa, thì ngọn cây phải hơi nghiêng về phía trước (về phía người xem).
- Tán lá (lá hoặc kim) phải nhỏ và cân đối với cây và cành của nó.
- Tất cả các cây trong trồng bonsai nhiều cây phải cùng loài.
Xem thêm Bonsai là gì